CİNSEL ŞİDDET KAVRAM TARTIŞMALARI 4:
TECAVÜZ KRİZ MERKEZİ / CİNSEL ŞİDDET KRİZ MERKEZİ
2 Ekim 2016 Pazar günü gerçekleştirdiğimiz 4. Kavram Tartışması’nda konumuz Tecavüz Kriz Merkezleri/Cinsel Şiddet Kriz Merkezleri idi. Öncelikle moderatör, derneğin ve Cinsel Şiddete Karşı Kadın Platformu’nun geçmişinden bahsetti; Cinsel Şiddetle Mücadele Derneği’nin kavram tartışmalarına hangi amaçla odaklandığı ve Cinsel Şiddete Karşı Kadın Platformu’nun Tecavüz Kriz Merkezleri’yle ilgili çalışmalarını anlattı. Daha sonra TKM’lerin 1970’lerde Amerika’da gelişen tecavüz-karşıtı feminist hareketin dinamikleriyle nasıl ortaya çıktığı, buradaki kadın dayanışması ile gayri-meşru bir zeminden evrilerek feministlerin kurduğu sistemle işleyen ve savcılık-polis-hastane-adli tıp gibi resmi kurumlarla ortak çalışan “meşru” kurumlara dönüşmeleri üzerine kısa bir sunum yapıldı. Bu sunumda TKM’lerin işlevleri, hizmetleri ve işleyişlerine dair bilgi de verildi.
Sunum sonrasında hep birlikte Türkiye’deki TKM eksikliğini, kendi mesleki ve aktivist deneyimlerimiz üzerinden destek hatları ve destek kurumlarındaki mevcut durumu ve eksiklikleri, son bölümde de çözüm önerilerimizi tartıştık.
TKM’ler:
– Tecavüze maruz bırakılanlara acil destek hattı ile ilk 72 saat içinde yönlendirme ve destek hizmetinin yanısıra; medikal, psikososyal, hukuki destek hizmetlerini sağlar.
– Dünyada çeşitli modeller var. Sosyal devlet destekli ve bağımsız olanları, sivil toplum örgütü veya başka kurumların desteğiyle işletilenleri, sadece hastaneye bağlı birimler olarak çalışanları, yereldeki belediyelerle (veya federal hükümetlerle) ortak çalışan ve toplumsal koruyucu-önleyici hizmetler de sunan örnekleri, nasyonal ölçekte çalışan ve gerektiğinde yasa örnekleri hazırlayıp sunmaktan, lobicilik yapmaya varan geniş kapsamlı olanları ve platform ve ağlara bağlı çalışanları gibi…
Tecavüz Kriz Merkezi mi, yoksa Cinsel Şiddet Kriz Merkezi mi demeliyiz?
– Tecavüz kriz merkezi biraz kısıtlayıcı. Cinsel şiddet kriz merkezi demek daha kapsayıcı. Bu merkezlerin amacı müdahale kadar koruyucu-önleyici hizmetler de olmalı.
– Bir taraftan adının konulması ve bir cinsel şiddet biçimi olarak görünür olması açısından, merkezlerin adında “tecavüz”ün geçiyor olması önemli. Ayrıca TKM’lerin asli amacı da tecavüz eylemi olduğu andan, delillerin kaybolması sürecine giden o 72 saatlik aralıkta hayatta kalanın her türlü güvenliğini sağlayabilmek. Adı üzerinde, bu yüzden kriz merkezi deniyor. Orada bir acil durum, bir kriz süreci yönetiliyor. Can güvenliği, sağlık güvenliği, şok sonrası fiziksel-psikolojik sağlık desteğine ulaşılmasının sağlanması, delillerin güvence altına alınması vs. Cinsel Şiddet için Cinsel Şiddet Danışma Merkezi daha uygun olabilir ama Tecavüz için tecavüz kriz merkezi denilmesi ve bu hizmetlerin halka iyice açıklanması gerekir.
– Kriz merkezi demek daha kısa süreli müdahaleyi çağrıştırıyor. Tecavüz kriz merkezi olabilir ama cinsel şiddet danışma merkezi daha uzun süreli destek demek. Tecavüz mü denmeli cinsel saldırı mı? Görünürlük açısından tecavüz önemli ama bu sefer diğer cinsel saldırı çeşitlerinden sağ kalanlar buralara gelemeyeceklerini düşünebilir. Ancak, tecavüze maruz bırakılanların, yani bu şiddetten hayatta kalan bireylerin damgalandığı, yargılandığı, hatta can güvenliklerinin olmadığı bir ortamda hangi kadın ya da erkek tabelasında “tecavüz” yazan kapıdan içeri girebilir? Cinsel suçlara karşı müdahale merkezi de denebilir.
Cinsel şiddet başvuru süreci: Eksikler ve boşluklar
– Türkiye’de, bazı ülkelerde olduğu gibi bütünleşik bir sistem yok. Birbirinden kopuk ve habersiz kurumlar hayatta kalanın adli takip durumunu-güvenliğini ve sağlığını bütünlüklü ele alamıyor. Bu kopukluk yüzünden hem delil zincirinin korunmasını ve etkili kovuşturma yapılabilmesini sağlayamıyorlar, hem de hayatta kalanın ikinci, üçüncü kez travmatize edilmesine ve kurumlara güven duyulmamasına sebep oluyorlar.
– Türkiye’de hastanelerde tecavüz acil durum olarak algılanmıyor. Acil bölümünde 3 renk var, en acili kırmızı ama tecavüz sarı renk. Tecavüz vakalarında delillerin kaybolmaması için çok kritik, acil müdahale ve testlerin yapılması gerekiyor. Ayrıca Türkiye’deki hastanelerde doktorlar delilleri toplayacak yetkinlikte değil. Birçok hastanede 7/24 görev yapan Adli sağlık uzmanları yok. Bu konuya özel eğitim almış hemşireler yok. Bu konuda hiçbir bilgisi olmayan acil doktorları, kadın doğumcular ya da hemşireler var. Bunlar adli muayene sırasında bedenden delil toplama, saklama ve benzeri konuları, hayatta kalana yaklaşım biçimini bilmiyor. Hastanelerde sistem hayatta kalanı gözetecek şekilde de kurgulanmıyor. Mağdur kişi saatlerce üzerindeki delillerle ve şoktayken bekletiliyor. 72 saatten sonrası ise hayatta kalan için tehlikeli. Türkiye’de tecavüz kiti de yok. Basit ve ucuz bir kit ama sağlık bakanlığı tedarik etmiyor.
– Yurtdışındaki hastanelerde tecavüz kitleri ve özel olarak cinsel şiddetle adli tıp muayenesi eğitimi almış olan hemşireler bulunuyor. Örneğin Amerika’da SANE’ler var. (Sexual Assault Nurse Examiners)
– Türkiye’de her hastanenin kendine göre uyguladığı, geliştirdiği (ya da geliştirmediği) kendi sistemi var. Örneğin 9 Eylül Hastanesinde 7/24 çalışan bir sistem var. Kendilerine göre 1 yıla kadar delilleri saklayabildikleri bir yöntem de oluşturmuşlar.
– Çapa’nın işleyişi de bu anlamda iyi. Orada yetkin adli psikologlar var. Türkiye’de delil saklama sisteminin olmaması büyük problem yaratıyor. Cinsel şiddeti hemen ihbar etmek istemiyorlarsa deliller kayboluyor. (Ki birçok vakada çeşitli sebeplerden hemen ihbar edilmesi mümkün olmuyor) Polisler de delillerle ilgili dikkatli değil.
– Ruh sağlığı bozulmuştur raporunun kaldırılması fiziksel delil yoksunluğunda problem oluşturuyor. Hukukun ataerkil zihinle ve eril bakış açısıyla işlemesi ve hukuki sistemin ruh sağlığı alanını anlamakta yetersiz olması büyük bir sorun alanı.
Hukuk süreci ve Adli takip…
– Önce polise gidildiyse süreç daha da zor ve uzun sürüyor. Mahkeme süreçleri de çok problemli. Adli tıp kurumu süreçleri sıkıntılı. Özellikle psikolojik rapor alabilmek çok uzun sürüyor. Tüm bu hukuki süreçler hayatta kalanı yeniden travmatize ediyor ve çokça yıpratıyor. TKM’ler bu nedenle çok hayati ve kritik önem taşıyor.
– Acil telefon hattı da başvuru alma sürecinde çok önemli bu anlamda. Şu anda Türkiye’de cinsel şiddet saldırıları için oluşturulmuş bir acil destek hattı yok. Var olan 183 hattı var, o da hemen her farklı şikayete-başvuruya açık. Daha önce var olan Hürriyet destek hattı için de geçerli olmak üzere, buralarda çalışanlar cinsel şiddet vakalarında tam olarak ne yapacaklarını bilmiyorlar.
– Kadın Sığınakları’nda ve ŞÖNİM uygulamalarında; Kimlik bilgilerinin değişimi ve istenmeyen gebeliklerle ilgli işlemler çok problemli oluyor.
– Kanunlar ve hukuki uygulamaların arasında da çok büyük bir uçurum var.
– Alanda çalışanların bilgilenmesinden öte mantalite olarak da uzun süreli bir değişime ihtiyaçları var. Hukukçular bile 6284 sayılı yasayı bilmeyebiliyor.
Çözüm Önerileri:
– Gönüllü avukat ve psikolog ağı kurmak çok önemli. Bu destek hizmetlerine ulaşılmasının artırılması gerekiyor.
– Çözüm için dayanışma ağı çok önemli. Devletin uygulamalarını beklemek gerçekçi değil. Ama bir yandan da merkezlerin hastane içinde kurulması gerek ama devletten bağımsız bağımsız olması durumu tartışmalı bir konu. Konunun devletin sorumluluğu ve görevi tarafının yanısıra devletten bağımsız bir yapının delilleri kabul etmemesi çelişkisi de var.
– Bu tarz şeylerde meslek örgütleriyle iletişime geçmek belki iyi olabilir. Barolarla, tabipler odasıyla ya da psikologların oluşumlarıyla. Ama gene kriz merkezine çekilerek yapılabilir ve devlete bırakmadan yapılabilir. Bilirkişi raporu elbette olamaz ama bir bilirkişi heyeti oluşturulup o rapor ayrıca incelenebilir vemütalaa olarak değerlendirilebilir onlar. Bunu sunmanın önemi de, bir uzman görüşü verdiğiniz zaman bunu mahkeme değerlendirmek zorunda. Yani ben bunu görmezden geliyorum diyemez. Uzman görüşü dosyaya girer, hakim bunu değerlendirir ve bunun nihayetinde bir karar açıklar. Ama devamındaki süreci işletmek için, yani yargıtaya gitmesi sonrası ve avrupa insan hakları mahkemesine gitme sürecinde en azından hakim etkili değerlendirdi/değerlendirmedi denilebilir. O tarz raporların gitme sayısı arttıkça da değerlendirme oranı yükselebilir.
– Evet, uygulamayı çok kısa sürelerde yapamıyoruz son günlerde. Ama işin savunuculuk kısmı çok önemli. Savunuculuk yapmak için de ne olduğuna hakim olmak gerekiyor. O yüzden belki ilk adım olarak savunuculuk yapmadan önce, sağlam bi savunuculuk yapabilmek için onun altını doldurmamız iyi olabilir. Denildiği gibi örnekleri araştırmak, isim önerilerini tartışmak, kendi aramızda tartıştığımız şeyi biraz daha netleştirmek, “sistem nasıl olsa daha iyi olur”u avukatlarla, psikologlarla görüşüp, ideal olan model nasıl olabilir’i somut bir şeyin üzerinden savunuculuk yapmak belki daha iyi olabilir. “Biz netiz, böyle olmalı –tabi ki aşağı yukarı- böyle birşey öneriyoruz. Bunun üzerinden savunuculuk yapıyoruz.”denilebilir.
– Feminist örgütlerin bu anlamda hazırlık yapması çok önemli. Net ve açıklayıcı bir biçimde yalnız devlete değil kamuoyuna da sunmak gerekli. Yurt dışı çalışmaların takip edilmesi ve görüşmeler yapılması gerekiyor. CŞMD’nin bu konuda 2018’de yurt dışı TKM’lerde çalışanları davet etme planı var. İsveç’de yerelde 160 tane yardım hattı var. Dünya’da bu anlamda neler olduğunu ve modelleri yazılı şekilde çıkarmak ve yol planı çizmek iyi olabilir. Hindistan ve Latin amerika ülkelerinin deneyimlerinin de incelenmesi iyi olabilir.
– TKM’leri, bu alanda çalışan sivil toplum kurumları işletse medikal kısmı yürütmek problemli olur ancak psikososyal kısım için destek verebilir. Refakat sistemi, iyi yönlendirme, sosyal destek verilmesi mümkün olabilir. Bu kriz merkezi hop diye oluşabilecek bişey değil belki. Ama ilk başta maruz kalanlara eşlik edecek; karakola giderken, hastaneye giderken eşlik edecek kişilerle hem o deneyimler de birikir, o deneyimler biriktikçe de aslında nasıl olması gerektiğine dair çok şey ortaya çıkar.
– Bakanlıkların çalışanlarına cinsel şiddetle ilgili eğitim verilebilir. Proje bazlı gitmek daha kabul edilebilir oluyor. Adli tıp enstitüsü ve üniversitelerle iş birliği önemli olabilir.
– Ekibin de bu alanda eğitimli olması, ekip içi eğitimler çok önemli. Caring for caregivers başvurumuz var. Üniversite eğitimlerini artırmak, süpervizyon almak, gönüllülerin kendilerinin de güçlenmesi, cinsel şiddetten hayatta kalanlara eşlik etmek ve bu deneyimler ve raporlar üzerinden TKM savunuculuğu kısmını güçlendirmek iyi bir yol haritası olabilir.
“Tecavüz Kriz Merkezi / Cinsel Şiddet Kriz Merkezi” tartışmamızdan kavramlar sözlüğüne eklediğimiz kavram:
