Hürriyet Gazetesi | Erkeklerin şiddet uyguladığı kadınlara nasıl davranmalı?

Her gün haberlerde onlarcasını gördüğümüz, erkeklerin şiddet uyguladığı kadınlar yaşadıkları dehşetin yanı sıra bir de yardım isterkenki süreçte mağdur olabiliyorlar. Oysa şiddet gören biriyle ilk temas edenin nasıl davrandığı şiddetin tekrarlanmaması için çok önemli. Bu alanda çalışan iki sivil toplum kuruluşuyla görüştük ve şiddete maruz bırakılanların haklarını, onlara nasıl davranılması gerektiğini sorduk.

Partneri, eşi, sevgilisi ya da hiç tanımadığı biri tarafından kamusal, özel ya da dijital ortamda fiziksel, psikolojik, ekonomik veya cinsel şiddete maruz bırakılan kadınların hikâyelerine aşina olduk. Hemen her gün şiddet haberleri izliyoruz, okuyoruz… Duyunca üzülüyoruz, yakınımızsa destek olmak istiyoruz. Ama şiddete uğrayan kişiye nasıl yaklaşılması gerektiği hassas ve incelikli bir konu.
Örneğin, sık sık karşılaşılan ‘mağdur suçlayıcılık’, Türkiye’de kadın ya da erkek hiç kimsenin kendinden utandırılmadan “Ben cinsel şiddete maruz bırakıldım” diyememesinin, şiddeti gizlemek zorunda kalmasının birinci sebebi olarak değerlendiriliyor. Temelde ‘mağdur suçlayıcılık’ çeşitli gerekçelerle kabahati mağduriyeti yaşayan kişiye yapıştırarak faili aklayan bir yaklaşım. Bu nedenle “Keşke bunu giymeseydin”, “Sen de oradan yalnız yürümeseydin” gibi yorumlar ‘hayatta kalanlara’ zarar veriyor.
‘Önce zarar vermeme ilkesi esastır’
Bu konularda yıllardır çalışma yapan iki kurum, Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı ve Cinsel Şiddetle Mücadele Derneği (CŞMD). Bu kadınlara nasıl yaklaşılması gerektiği konusunda sağlık çalışanlarına ve kamu görevlilerine eğitimler veriyorlar. CŞMD haberlerde ‘hayatta kalan’ı üzgün ve çaresiz gösteren görseller yerine güçlendirici görseller kullanılmasına önem verdikleri için medyayla paylaşmak üzere bir arşiv de hazırlamış (csgorselarsiv.org).
CŞMD’de cinsel şiddet başvurularını alan sosyal hizmet uzmanı Merve Candemir, ilk iletişimin oldukça kritik olduğunu belirtiyor: “Yapılan görüşmelerde sessiz, sakin ve gizliliğin korunabileceği bir ortam yaratılmalı. Hayatta kalanın rahat etmesi sağlanmalı. Bir bardak su verilebilir veya şal, battaniye benzeri bir nesneyle sıcaklık, güvenlik hissi tekrar sağlanmaya çalışılabilir.”
Candemir, süreç boyunca ‘önce zarar vermeme’ ilkesinin esas olduğunu belirtiyor: “Hayatta kalana, en azından ilk aşamada, istediği kadar bilgi verebileceğine dair güven verilmeli. Kişinin hikâyesini dinlemek, dinleyen uzmanın çalışma alanına göre farklılık gösterir. Örneğin, avukat değilsek ve bu bilgiler kişinin ihtiyacını belirlemede işimize yaramıyorsa, olayın tüm oluş şeklini bilmemize gerek olmayabilir.”
‘Varsayımda bulunmamak gerekir’
Candemir “Kişiyi dinlerken, neler yaşamış olabileceğini göz önünde bulundurmak fakat varsayımda bulunmamak gerekir. Süreç boyunca sakinliğimizi korumak, sabırlı olmak, olabildiğince göz kontağı kurmak ve dinlediğimizi belli etmek çok önemlidir” diyor ve şu noktaya dikkat çekiyor: “Şiddet davranışı, maruz bırakılanın iradesini elinden almaya yöneliktir. Bizimse tam tersi bir şekilde hayatta kalanın bir birey olduğunu, iradesinin olduğunu, onun onayı olmadan onun adına adım atamayacağımızı hatırlamamız elzemdir. Her adım hayatta kalanla beraber tasarlanmalıdır.”

Şiddet sonrası sağlık kurumuna başvurduysanız…
-Muayene yapılacak odada, muayeneyi yapacak doktor dışında herhangi biri olamaz.
-Sağlık çalışanı onayımızı almadan bedenimize müdahale edemez. Sorduğumuz sorulara cevap vermekle yükümlüdür.
-Sağlık çalışanı sağlığımız için oradadır ve acelesiz, telaşsız, destekleyici bir yaklaşım içinde olmak durumundadır.
-Sağlık personeli ifademizi alacak kişi olmadığından sağlığımızla ilgisi olmayan sorularına cevap vermeme hakkımız vardır.
-Yasal bildirim yapmayı tercih etmediğiniz durumda, saldırıya uğradığınızı polise bildirmeden sadece doktora söyleyerek sağlık muayenesinden geçebilir, belirtilerin adli rapor düzenlenmeden tespitini isteyebilir ve ihtiyacınız olan sağlık desteğini alabilirsiniz.
-Tercih ediyorsanız kadın doktor talep edebilirsiniz, hastane bu talebi karşılamakla yükümlüdür.
-Hiçbir hastanede savcılık kararı olmadan adli tıp muayenesi yapılmaz. Jinekolojik muayeneyse sadece kişinin onayıyla yapılabilir.
-Uluslararası kanunlara göre kişinin şikâyetçi olmak istemediği durumlarda, doktor-hasta arasındaki bilgilerin gizli kalması esasına göre, saldırıya maruz bırakıldığını söyleyerek muayene olma ve delillerin toplanarak gerekli olacağı güne kadar saklanmasını isteme hakkı bulunmaktadır. T.C. Adalet Bakanlığı Mağdur Hakları Daire Başkanlığı
bu bilgiyi desteklemektedir. Bu durumda -kişinin kendi isteği üzerine- doktor, polise bildirimde bulunmaz. Fakat Türkiye’de sağlıkla ilgili herhangi bir meslek icra eden herkese görevi nedeniyle öğrendiği suçu bildirme yükümlülüğü getirilmiştir. Eğer şikâyetçi olmak istemiyorsanız bu durumun gerekli sağlık desteğini almanıza engel oluşturmasına izin vermeyin.

Nasıl yaklaşmalı?
Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı’nın hazırladığı raporda, sağlık çalışanlarının, sosyal çalışmacı ve psikologların şiddete maruz kalmış kadınlara nasıl yaklaşmaları gerektiği anlatılıyor.
Sağlık Çalışanları
-Sağlık çalışanları, sıklıkla bir kadının erkek şiddetine maruz kaldığını ilk fark eden kişilerdir. Dolayısıyla sağlık çalışanlarının kadınları şiddet karşısında desteklemeleri oldukça önemli.
-Kişinin eviçi şiddete maruz kaldığından şüpheleniliyorsa kendisiyle partneri veya diğer
aile üyelerinin olmadığı bir ortamda, tek başına görüşme talep edilmeli.
-Şiddete maruz kalan aktif bir biçimde dinlenmeli ama faili terk etmeye ikna etmeye çalışılmamalı.
-Kendisi o anda polise şikâyette bulunmayı istemese dahi, ileride olası bir mahkeme sürecinde delil ihtiyacını karşılaması için hastanın üzerindeki tüm yaralanmalar belgelenmeli.
-Yönlendirme yapılabilecek kamu kurumları ve şiddet alanında çalışan kadın örgütleri konusunda bilgi sahibi olunmalı ve hastalara verebilmek üzere bilgilendirici materyal bulundurulmalı.
-Hastanın tıbbi destek haricinde bir desteğe ihtiyaç duyduğu fark edildiğinde çalışılan kurumun sosyal hizmet birimine yönlendirme yapılmalı.

Sosyal çalışmacılar ve psikologlar:
-Kadınlarla sosyal ve ruhsal çalışma yürütürken şiddetin bir öfke kontrolü ya da ruh sağlığı sorunu değil, toplumsal cinsiyet eşitsizliğinden kaynaklandığını gören bir yaklaşımda olmak önemlidir.
– Sosyal çalışmacı ya da psikoloğun, şiddet deneyimini aktaran kadınları ‘mağdur’ gibi görmeyip onların şiddete rağmen ayakta kalmalarını sağlayan güçlerini ortaya çıkarabilmeye odaklanması gerekir.
-Eşitlikçi bir ilişki kurabilmek, kullanılan dilden davranışa birçok öğeyi barındırır. Sahiplenici, tahakküm edici, öğretici olmayan bir dil kullanmak, hiyerarşi yaratabilecek hitaplardan uzak durmak,
kadına kendisi için orada bulunulduğunu ve anlaşıldığını hissettirmek bunun parçasıdır.
-Sosyal çalışmacı/psikoloğun sorumluluğu kadınları bir birey olarak görmek, kararlarına saygı duymayı, kendileri ve varsa çocukları için çizdikleri yol haritasını fark etmeyi içerir.